مقاومت در قرآن تنها یک واژه یا اصطلاح نیست، بلکه یک فرهنگ است. قرآن برای تبیین مقاومت و توضیح آن در مباحث گوناگون و در تجربه‌های عینی و زنده، از واژه‌های استقامت، صبر و ثابت‌قدمی استفاده کرده است. خداوند خطاب به پیغمبر(ص) فرموده است: «فَاستَقِم کَما أُمِرتَ وَمَن تابَ مَعَکَ وَلا تَطغَوا إِنَّهُ بِما تَعمَلونَ بَصیرٌ» (هود: 112)یعنی، همان‌گونه که دستور یافته‌اى ایستادگى کن و هر که با تو توبه کرده نیز چنین کند.

در این آیه استقامت همان مقاومت است. استقامت، قیام، اقامه، از ماده‌ «قوم» گرقته شده است. «قوم» به معنای قرار گرفتن یک شیء به شکلی است که همه آثار و منافع آن شیء مترتب برآن حالت باشد. برای مثال؛ انسان در حالت قیام می‌تواند بیشترین کارایی را داشته باشد. در مفهوم استقامت، دوام، ثبات و عمل صحیح مدنظر است. پس«فَاستَقِم کَما أُمِرتَ» یعنی در آنچه که به تو امر شده باید مقاومت کنی و این مقاومت باید مبتنی بر انجام درست کار باشد. درحقیقت کار باید به گونه ای انجام شود که هیچ‌ خللی در آن راه پیدا نکند، که در قرآن آمده است: «قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِّثْلُکُمْ یُوحَى إِلَیَّ أَنَّمَا إِلَـهُکُمْ إِلَـهٌ وَاحِدٌ فَاسْتَقِیمُوا إِلَیْهِ» (فصلت: 6) «فاستقیموا» یعنی حق توحید را به درستی ادا کردن. پس «فَاستَقِم کَما أُمِرتَ»یعنی دوام و ثبات داشته باش و نقشت را نیز به درستی ایفا کن.

 در آیاتی از قرآن، مقاومت با واژه‌ صبر آمده است، ماند: «اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ» یعنی از شکیبایى و نماز یارى جویید. ماه رمضان نیز به سبب تحمل انسان در پرهیز از خوردنی‌ها، آشامیدنی‌ها و برخی دیگر از لذّتها، «شهر الصبر» نامیده شده است. صبر به معنای نگهداری و تحمل نفس در برابر امور سخت و بی‌تاب کننده، یکی از مفاهیم مقاومت در فرهنگ قرآنی است.

a.                 اهمیت موضوع

از آنجا که دشمنان اسلام برای کم اهمیّت جلوه دادن، جبهه مقاومت اسلامی، رزمندگان این جبهه را، همتای تروریست ها معرفی می کنند. همچنین؛ با توجه به اینکه تبیین های متفاوت از مبانی نظری و مفهومی تروریسم منجر به شکل گیری رفتارها، راهبردها و سیاست های متفاوت در جهان شده، تا جایی که باعث اختلافاتزیادی در خصوص مصادیق افکار تروریستی شده است و برخی افرد تروریست ها را هم از مجاهدین اسلامی به حساب می آورند.

با توجه به مجموعه این عوامل دو هدف عمده برای تبیین مبانی نظری و مفهومی تروریسم از آن متصور است؛ هدف اول ایجاد منطق عمل و تعیین عناصر شناختی است.

هدف دوم به ایجاد یک گفتمان فکری در خصوص تروریسم بازمی گردد. که می تواند به یک گفتمان با نفوذ تبدیل شود و از این طریق تهمت های ناروای استکبار را خنثی کرد.

b.                 سوال های تحقیق

1. تروریسم و جهاد از دیدگاه قرآن چه تفاوت و چه شباهت هایی دارد؟

2. جنبش های مقاومت  اسلامی چه اهدافی دارند؟

2. آیا اعمالی که مجاهدان مقاومت اسلامی انجام می دهند، تروریستی است؟

c.                  تعاریف واژگان

     i.               تطبیق

تطبیق به معنای، مقابله، مقایسه، مطابقت و برابر ساختن دو چیز با یکدیگر است (معین، 1368: ج2، 216).

   ii.               تروریسم

اولین تعریف از تروریسم در سال ۱۹۳7 توسط جامعه ملل ارائه شد. در این تعریف، تروریسم به تمام اعمال مجرمانه علیه یک دولت و به قصد ایجاد وضعیت رعب و وحشت در اذهان اشخاص خاص یا گروهی از افراد و یا عموم مردم اطلاق گردیده است (خانبانی، 1383: ص43). این تعریف در چارچوب تلاش برای ایجاد یک کنوانسیون بین المللی برای ممانعت و مجازات تروریسم و در پی ترور پادشاه یوگسلاوی و وزیر خارجه وقت فرانسه ارائه گردید. اما در نهایت این کنواسیون به تأیید اعضاء نرسید و کنار گذاشته شد.

تعریف کلی که می توان از تروریسم ارائه کرد عبارت است از: هر گونه اقدام یا تهدید خشونت آمیز، صرف نظر از اهداف و انگیزه ها که برای پیشبرد یک برنامه جنایی فردی یا گروهی انجام گیرد و به دنبال ایجاد وحشت در مردم، ایجاد ترس به واسطه آسیب رساندن به آن ها، یا به خطر انداختن زندگی، آزادی یا امنیّت یا به دنبال آسیب رساندن به محیط زیست، تأسیسات و دارایی های عمومی و خصوصی و یا اشغال آن ها و یا به دنبال به خطر انداختن منافع ملی باشد، تروریسم نامیده می شود.

 iii.               جهاد

جهاد در لغت از ریشه «جَهد و جُهد» به معنای مشقت و زحمت و همچنین، به معنای توان و طاقت آمده است (راغب اصفهانی، 1407ق: ص101).

 صاحب قاموس در باره جهاد آورده است: «اصل کلمه جهاد از «جهد» (به فتح جیم و ضم آن) است و به معنای تلاش توأم با رنج و زحمت می باشد. جهاد مصدر باب مفاعله و به معنی بسیار تلاش کردن می باشد و نیز اسم است به معنی جنگ. جنگ را از آن جهت جهاد گویند که تلاش توأم با رنج است.» (قرشی، 1384: ج2، ص77).

صاحب جواهر در تعریف اصطلاحی جهاد نوشته است: «الجهاد بذل النفس و المال و الوسع فی اعلاء کلمة الاسلام و اقامة شعائر الایمان» (نجفی، 1363: ج21، ص3) جهاد بذل جان و مال و توان در راه اعتلای اسلام و برپادشتن شعائر دین است.

d.                 تروریسم از دیدگاه اهل سنّت

در کتاب هایی که از سوی اهل سنّت در خصوص تروریسم نگاشته شده و یا بخشی از مسائل آن در باره تروریسم است، چند محور اساسی مورد توجه نگارندگان آن ها بوده است. محور اصلی که بخش قابل توجهی از مطالب را تشکیل می دهد بررسی لغوی و اصطلاحی ریشه کلمه تروریسم در لسان عرب است که به «ارهاب»ترجمه گردیده است.

«الحویق» تاریخ بکارگیری واژه ارهاب را همزمان با انقلاب فرانسه و با توصیف حکومت نظامی آن کشور می داند. وی معتقد است این واژه در غرب و بیشتر برای توصیف مبارزه علیه حکومت به کار گرفته شد و آنان تروریست لقب گرفتند.

ناگفته نماند که هیچ واژه ای به اندازه واژه ارهاب مورد اختلاف نبوده است. اگرچه پیرامون ارهاب قوانین زیادی وضع گردیده و از جمله قضایای موضوعه حقوقی و قانونی تعریف شده است، ولی این واژه بیشتر به ابزار تبلیغاتی برای دشمنان و نوعی ارهاب فکری و فرهنگی تبدیل یافته است (عبدالرحمن بن معلا الحویق، ص12).

الحویق انطباق واژه ارهاب - که در قرآن کریم نیز آمده است - به تروریسم را انطباقی ناصحیح می داند و در همین خصوص مطالبی را عنوان داشته است. وی معتقد است علی رغم نصوص فراوان وارده در کتاب الهی از زبان رسول خدا (ص) که اصطلاح ارهاب را به روشنی تفسیر و تبیین می نماید، کمتر به این منابع برای تبیین اصطلاح ارهاب مراجعه شده است. در همین رابطه پژوهشگران معاصر معتقدند بین کلمه رهب که ارهاب از آن مشتق گردیده و معنی دقیق و چگونگی استعمال آن هیچ سنخیتی وجود ندارد، لذا؛ فاصله بسیار زیادی بین مقصود شارع و این گونه برداشت ها به چشم می خورد.

چنانچه پژوهشگران در پژوهش کلمه رهب در آنچه که از آن مشتق شده و در کتاب و سنّت دقّت می کردند به معنای دقیق و ظریفی دست می یافتند از جمله خوف از خداوند تبارک و تعالی در زمینه عبادات قلبی و اعمال شرعی که خداوند در قرآن می فرماید: «يابَنى اِسْرائيلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِىَ الَّتى اَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَ اَوْفُوا بِعَهْدى اُوفِ بِعَهْدِكُمْ وَ اِيّاىَ فَارْهَبُونِ» (بقره: ۴۰  ).

و باز در آیه دیگر شاهد هستیم خداوند در ستایش انبیاء (ع) می فرماید: «إِنَّهُمْ کَانُوا یُسَارِعُونَ فِی الْخَیْرَاتِ وَیَدْعُونَنَا رَغَبًا وَ رَهَبًا وَکَانُوا لَنَا خَاشِعِینَ» (انبیاء: ۹۰)

 و از جمله دعایی که از پیامبر بزرگوار اسلام (ص) نقل شده است: «رب اجعلنی لک شکاراً، لک ذکاراً، لک رهاباً» (التزمذی، 1387: ج13، ص154).

همچنین، جمع آوری نیرو برای ارهاب و ترساندن دشمنان خداوند و دشمنان مؤمنین از جمله اموری است که مسلمان ها شرعاً به آن توصیه شده اند. زیرا در این امر تحقق مصالح و دفع مفاسد نهفته است. خداوند تبارک و تعالی می فرماید: « وَأَعِدّوا لَهُم مَا استَطَعتُم مِن قُوَّةٍ وَمِن رِباطِ الخَيلِ تُرهِبونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُم وَآخَرينَ مِن دونِهِم لا تَعلَمونَهُمُ اللَّهُ يَعلَمُهُم  وَما تُنفِقوا مِن شَيءٍ في سَبيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيكُم وَأَنتُم لا تُظلَمونَ » (انفال: ۶۰ ).

ایجاد ترس در دل کسانی که در فکر جنایت و تعدی نسبت به دیگران هستند و پیشگیری از اقدامات جنایتکارانه آنها نه تنها به هیچ وجه مذموم نیست، بلکه ارهابی پسندیده و مطلوب است که امنیت جامعه متوقف بر آن باشد.

معانی اخذ شده از ماده رهب در نصوص همگی از این سنخ می باشد و اما معانی اقدامات ناپسند از جمله تعدی به مردم و جرائم عمومی و خصوصی، الفاظ و اصطلاحات و احکام خاص خود را دارد.

دکتر «الصرهید الحربی» با استناد به ابن فارسی معتقد است کلمه ارهاب که از فعل ثلاثی رَهَبَ، یَرهَبُ گرفته شده است در دو معنی به کار گرفته شده است: (مطیع الدین بن دخیل الله الصرهید الحربی، حقیقه الارهاب: المفاهیم و الجذور، ص 4، به نقل از تروریسم شناسی، عبدالله خانی). یکی از معانی دلالت بر خوف دارد و دیگری بر ناپیدا و پنهان شدن و  سبک شدن. (دقه و خفه)

الصرهید الحربی با بررسی تعاريف مختلف از ارهاب به بررسی دسته بندی آن پرداخته و نتیجه گیری خود را ارائه بیان فرموده است. وی در این خصوص تعاریف را در دو دسته کلی قرار داده. دسته اول ارهاب را به خشونت و تجاوز معنا کرده اند و دسته دوم ارهاب را به ایجاد ترس و وحشت معنا نموده اند. بر این اساس ملاحظات ذیل قابل توجه است:

1. تعاریفی را که دسته دوم از ارهاب ارائه داده اند، بر تعریف لغوی لفظ ارهاب استوار بوده و تعاریف دسته اول را نادیده می گیرد. طبق تعاریف دسته دوم مراعات معنی لغوی در تعریف اصطلاحات بر عدم مراعات آن ترجیح دارد.

2. برخی از تعاریف هدف از ارهاب و اعمال ارهابی را شامل کلیه اعمالی می دانند که خشونت و ایجاد رعب و وحشت را توأماً شامل می گردد.

3. برخی نیز پیرامون ارهاب گفته اند، که عموماً از سوی گروه ها و دسته جات سازماندهی شده صورت می گیرد.

از خلال آنچه گفته شد مشخص می گردد که ارهاب بر سه پایه استوار است:

۱. اعمال معین و مشخصی که برخی آن را خشونت و برخی دیگر آن را رعب و ترس نام گذارده اند.

۲. ارهاب به دنبال هدف و مقصد مشخصی می باشد که از جمله آنها می توان به سرنگون کردن حاکمیت موجود و رسیدن به حاکمیت یا تحت سلطه در آوردن جامعه اشاره کرد.

۳. جمعیت و گروه سازماندهی شده ای هستند که تمامی تلاش خود را برای رسیدن به اهداف تعیین شده بکار می گیرند.

از نظر الصرهید الحربی تعریفی که عناصر سه گانه فوق را داشته باشد، دقیق ترین تعریف از ارهاب است. بر این اساس وی تعریفی به شرح زیر از ارهاب ارائه می دهد: « ترس و وحشتی را که گروهی سازماندهی شده در سطحی وسیع یا محدود با بکارگیری خشونت یا تهدید در جهت رسیدن به اهداف غیرمشروع در جامعه ایجاد می کند» (مطیع الدین بن دخیل الله الصرهید الحربی، حقیقه الارهاب: المفاهیم و الجذور، ص ، نقل از تروریسم شناسی، عبدالله خانی11).

e.                 تروریسم از دیدگاه شیعه

در ادبیات فقه شیعی واژه ای به نام تروریسم وجود ندارد. این اصطلاح  وارداتی است. با این وجود در منابع مکتب تشیع و آراء فقها برخی مفاهیمی هستند که با مفهوم تروریسم شباهت دارند و یا چنین برداشتی از  آن ها شده است. این واژه ها «ارهاب»، «محاربه»، «فتک و اغتیال» و «بغی» هستند که به طور خلاصه هریک بررسی می شود. 

f.                   محاربه

محاربه از ریشۀ «حرب» و به معنای سرِ جنگ با کسی داشتن است که اگر آن کس خدا و رسول (ص) باشد کیفر سختی در پی خواهد داشت. قرآن می فرماید: «إِنَّما جَزاءُ الَّذِینَ یُحارِبُونَ اللهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَسْعَوْنَ فِی الْأَرْضِ فَساداً أَنْ یُقَتَّلُوا أَوْ یُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَیْدِیهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلافٍ أَوْ یُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ ذلِکَ لَهُمْ خِزْیٌ فِی الدُّنْیا وَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظِیم» (مائده: 33)

برخی فقهای اسلامی معتقدند واژه «محاربه» که مصداق مفسد فی الارض است از واژگانی است که با واژه تروریسم شباهت زیادی دارد. محارب و محاربه از ماده «حرب» به معنای جنگ مشتق گردیده است. لذا؛ محاربه یعنی؛ جنگ طلبی می باشد.

صاحب «جواهر» محارب را کسی می داند که سلاح خود را برای ترساندن مردم بیرون بکشد و یا آن را حمل نماید ( نجفی، 1363: ج ۴، ص۵۶۴). امام خمینی (ره) نیز معتقد است محارب کسی است که سلاح خود را بیرون بکشد و یا برای ترساندن مردم و ایجاد فساد روی زمین مجهز نماید (خمینی، 1362: ج2، ص492).

 طبق این تعاریف در ترساندن مردم، مراد از مردم (ناس) مطلق مردم - مسلمان و غیرمسلمان – می باشد. بنابراین اگر فعل مورد نظر منجر به ترساندن یک  غیرمسلمان نیز بشود، فرد یا افراد مذکور محارب محسوب می شوند. البته برخی از فقها جغرافیای اطلاق این واژه را دارالاسلام می دانند. یعنی؛ اگر کسی با اسلحه یک مسلمان و یا کافر را در دارالاسلام بترساند، «محارب» محسوب می شود (شکوری،1377: ص199).

در صدور جواز محاربه به یک اقدام و فعل فرد یا افراد، فرقی بین سلاح گرم و سرد وجود ندارد. بنابراین، در صورتی که ایجاد وحشت و رعب در میان مردم و افساد روی زمین ملتزم آن باشد، آن اقدام محاربه محسوب می شود. واژه محاربه یکی از مهم ترین شاخصه های مفهوم تروریسم یعنی؛ وحشت انگیزی در جامعه و مردم را در خود دارد. اما معیارهای دیگر مانند انگیزه سیاسی داشتن و اینکه الزاماً در اقدام تروریستی هدف عملیاتی هدف اصلی نمی باشند را در خود ندارد. بر این اساس به کسانی که با شرارت و سرقت از طریق راهزنی نیز اقدام به ایجاد وحشت نماید محارب اطلاق گردیده است.

بنابراین، در محاربه انگیزه عموماً انگیزه های عمومی و یا حداقل غیرسیاسی است. لذا؛ نمی توان واژه محاربه را یک واژه نزدیک به تروریسم دانست.

g.                 بغی

بغی بر دیگری، تجاوز است و طبق نص صریح قرآن حرام و به شدت از آن نهی شده است: «قُلْ إِنَّما حَرَّمَ رَبِّیَ الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ وَ الْإِثْمَ وَ الْبَغْیَ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَ أَنْ تُشْرِکُوا بِاللهِ ما لَمْ یُنَزِّلْ بِهِ سُلْطاناً وَ أَنْ تَقُولُوا عَلَى اللهِ ما لاتَعْلَمُونَ‏» (اعراف: 33) بغی در این آیه به معنای ظلم و فساد است.

این واژه در لغت به معنای «از حد خارج شدن و تعدی نمودن» است و اسم فاعل آن «باغی» است ( شکوری، 1377: ص20). بغی از کلمات و اصطلاحاتی است که پیامبربزرگوار اسلام (ص) برای نخستین بار آن را درباره قاتلان «عمار» به کار بردند؛ «تقتلک فئه الباغیه» یعنی؛ تو را گروهی متجاوز می کشند. در همین خصوص علامه حلی فرموده اند: «باغی و اهل بغی هر کسی است که بر امام و پیشوای عادل خروج کند و مسلحانه بشورد...» (همان).  

اهل بغی به دو دسته کلی تقسیم می شوند: اول «بغی ذی فئه» که باغیان دارای سازمان و تشکیلات هستند. این دسته از باغیان به جز افرادی که در صحنه درگیری با حکومت اسلامی حضور دارند، افراد و تشکیلات پشتیبان دیگری نیز دارند که در صورت لزوم از آنها استفاده می کنند. از نظر اسلام باید با این دسته از باغیان به شدت برخورد کرد و با حاضران در صحنه درگیری جنگید، تا کشته شوند. مجروحان آنان را باید اسیر و سپس محاکمه نمود و فراریان را نیز تعقیب کرد.

دسته دوم «باغیان غیر ذی فئه» هستند. این ها کسانی هستند که تشکیلات ندارند و صرفاً شامل همان کسانی هستند که در صحنه درگیری با حکومت اسلامی حضور دارند. اسلام برای برخورد با این دسته از باغیان شدت عمل کمتری به خرج می دهد و دستور به اعدام نکردن مجروحان و عدم تعقیب فراریان داده است.

تقسیم باغیان به دو دسته مذکور نشان از اهمیّت تشکیلات و فعالیت های تشکیلاتی معارض با حکومت اسلامی با قصد براندازی دارد.

میان باغی و محارب تفاوت است. این تفاوت ها را در چند محور می توان بیان کرد. هدف محارب از حمل سلاح یا کشیدن اسلحه ایجاد رعب و وحشت در مردم مسلمان یا کافر است در حالی که هدف باغیان قیام مسلحانه علیه امام عادل و یا حکومت اسلامی است. از سوی دیگر محاربه می تواند جمعی یا فردی باشد، اما بغی حتماً جمعی است. دیگر آنکه محارب می تواند کافر یا مسلمان باشد. اما اهل بغی کسانی هستند که به ظاهر اسلام آورده اند و شهادتین را ادا نموده اند. توبه محارب بعد از اسارت قبول نیست، اما توبه باغی در صورتی که ذی فئه نباشد بعد از اسارت قبول است. در نهایت به نظر می رسد هدف مرجع در محاربه، امنیت مردم و هدف مرجع در بغی امنیت حکومت است.

h.                 اغتیال و فتک

اغتیال یعنی پنهانی از پای درآوردن و به شکلی که مقتول باخبر نشود. در المنجد، «الغیله» به معنی فریب دادن و به ناگاه کشتن و «قتله غیله» به معنی به او نیرنگ زد و به ناگاه او را کشت آمده است. (المنجد، ترجمه مصطفی رحیمی، ذیل کلمه غیله) در فرهنگ بزرگ، اغتیال به آدمکشی و غیله به حیله، مکر و فریب ترجمه شده است (سیاح، 1382: ذیل کلمه اغتیال). در مجموع هلاک کردن، به ناگاه کشتن، با خدعه کشتن، در پنهان کشتن از معانی اغتیال است و در تعریف می توان گفت: غیله یعنی؛ از طریق فریب دادن، شخصی را به موضوع خاص بردن او را کشتن است.

فتک در فرهنگ اصطلاحات معاصر به معنای «ترور کرد، کشت، از میان برد و به قتل رساند»، آمده است. (میرزایی، 1376: ذیل کلمه فتک.) در زبان عربی «الفتک» یعنی هر شخصی که فردی را بی خبر از روی غفلت بکشد و به معنای شخصی است که از غفلت فرد دیگری استفاده کند و او را بکشد یا مجروح کند.

برخی قائل به تفاوت میان دو واژه اغتیال و فتک می باشند. صاحب کتاب «غریب الحدیث» در تفاوت این دو واژه آورده است: غیله یعنی؛ شخص خدعه ای به کار ببرد تا فرد دیگری را به یک مکان خاصی بکشاند، مکانی که برای آن فرد از قبل آشکار نبوده است و هنگامی که به آنجا رسید آن فرد را به قتل رساند.

اما فتک یعنی شخصی نزد شخص دیگری بیاید در حالی که مقتول از قصد و نیت قاتل باخبر نباشد و در این حال او را به قتل رساند. (دعموش عاملی، 1382: ج1، ص۲۵۰ - ۲۱۹).

تفاوت میان دو واژه اغتیال و فتک صرفاً به روش اقدام مرتبط است و در نوع اقدام تفاوتی وجود ندارد. بنابراین هر دو واژه دارای کارکردی مشابه هستند. البته در زبان امروز عرب از واژه اغتیال برای توضیح ترورهای سیاسی استفاده بیشتری می شود. برای مثال؛ تمامی اخباری که به دنبال توضیح ترور رفیق حریری در لبنان آمده، از واژه اغتیال استفاده شده است. در حالی که این واژه در معنای لغوی خود که به معنای به مکان غیرمشخص بردن و کشتن فرد است، با آنچه در خصوص ترور حریری اتفاق افتاد همخوانی ندارد. لذا؛ می توان نتیجه گرفت واژه اغتیال یک واژه خاص برای کلیه قتل های سیاسی است.

در آراء «اشمید» و برخی دیگر از گفتمان های مرتبط با تروریسم، ترور در چارچوب اغتیال یا فتک در حوزه تروریسم قرار نمی گیرد، بلکه از آن به عنوان ترور عمومی یا ترور غیر تروریستی یاد شده است. در حالی که در کنوانسیون های سیزده گانه سازمان ملل در خصوص مصادیق تروریسم، ترور سیاسی که در چارچوب اغتیال یا فتک نیز قابل تفسیر است، در چارچوب اقدام تروریستی گنجانده شده است.

اغتیال یا فتک دارای دو معیار اصلی است؛ اول «خشونت محور بودن» و دوم «یکسان بودن هدف و آماج» یعنی؛ آنکه آماج اقدام تروریستی خود هدف می باشد. به بیان دیگر ترور یک فرد به علت های مربوط به خود آن فرد صورت گرفته است و یا بخش قابل توجهی از آن مربوط به خود آن فرد است. علاوه بر این در تفسیر اغتیال و فتک الزاماً نمی توان معیار «انگیزه سیاسی» را وارد کرد. بنابراین اقدام می تواند با دیگر انگیزه ها انجام شده باشد. با توجه به چنین توضیحاتی بسیار مشکل است که بتوان فتک و اغتیال را در زمره تروریسم قرار دارد. هر چند در مقایسه تروریسم با واژه و مفاهیم بومی و اسلامی عموماً آن را با اغتیال یا فتک منطبق نموده اند.

i.                    اهمیّت جهاد و مجاهدان از دیدگاه قرآن

از دیدگاه قران جهاد و مجاهدان در راه خدا آنقدر اهمیّت دارند، که در این کتاب آسمانی چهل و پنچ آیه به موضوع قتال و بیست و نه آیه به موضوع جهاد پرداخته است.  

قرآن سعادت و رستگاری انسان را در سایه جهاد در راه خدا دانسته و فرموده است: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَابْتَغُواْ إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ وَجَاهِدُواْ فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» (مائد:، 35) ای کسانی که ایمان آورده‏اید تقوا پیشه کنید و به او تقرب جویید و در راهش جهاد کنید، باشد که رستگار شوید.

این آیه رستگاری را در تقوا، وسیله ای به سوی خدا و جهاد در راه خدا معرفی کرده است.

همچنین، خداوند بهترین خیر و خوبی ها را به جهادگران در راه خود می بخشد که در قرآن آمده است؛ «لکِنِ الرَّسُولُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ مَعَهُ جَاهَدُواْ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ وَأُوْلَئِکَ لَهُمُ الْخَیْرَاتُ وَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» (توبه: 55)اما پیامبر و کسانی که با او ایمان آورده‏اند، با مال و جانشان به جهاد برخاسته‏اند و همه خوبی ها برای آنان است، زیرا رستگارشده اند.

خداوند در قرآن بهترین تجارت را جهاد دانسته و فرموده است؛ «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلى تِجارَة تُنْجِیکُمْ مِنْ عَذاب أَلِیم تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تُجاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ بِأَمْوالِکُمْ وَ أَنْفُسِکُمْ ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ» (صف: 11و 12)اى کسانى که ایمان آورده اید، می خواهید شما را به تجارتى راهنمائى کنم، که از عذاب دردناک رهائى بخشد؟پس به خدا و رسولش ایمان بیاورید و با اموال و جان هایتان در راه خدا جهاد کنید، این براى شما بهتر است، اگر بدانید.

از دیدگاه قرآن جهادگران در راه خدا مومنان واقعی هستند؛ «اِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ یَرْتَابُوا وَجَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أُوْلَئِکَ هُمُ الصَّادِقُونَ» (بقره: 21) زیرا به رحمت خدا امیدوارند؛ «ِانَّ الَّذِینَ آمَنُواْ وَالَّذِینَ هَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ أُوْلَئِکَ یَرْجُونَ رَحْمَتَ اللّهِ وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ» (حجرات: 15 )که خداوند آمرزنده و مهربان است.

از دیدگاه قرآن جهادگران بر همه افراد برتری دارند، و خداوند پادشی بزرگ به آنان اعطا می کند؛ «لاَّ یَسْتَوِی الْقَاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ غَیْرُ أُوْلِی الضَّرَرِ وَالْمُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فَضَّلَ اللّهُ الْمُجَاهِدِینَ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ عَلَی الْقَاعِدِینَ دَرَجَةً وَکُلاًّ وَعَدَ اللّهُ الْحُسْنَی وَفَضَّلَ اللّهُ الْمُجَاهِدِینَ عَلَی الْقَاعِدِینَ أَجْرًا عَظِیمًا» (نساء: 95 )مؤمنان خانه ‏نشین که زیان‏دیده نیستند با آن مجاهدانی که با مال و جان خود در راه خدا جهاد می‏کنند یکسان نمی‏باشند. خداوند کسانی را که با مال و جان خود جهاد می‏کنند، به مرتبه ای بر خانه‏نشینان مزیت بخشیده و همه را خدا وعده [پاداش] نیکو داده و[لی] مجاهدان را بر خانه‏نشینان به پاداشی بزرگ برتری بخشیده است.

البته آیه مربوط به زمانی است که جهاد واجب کفایی باشد و با عدم جهاد آن عده ضرری متوجه جامعه ننشود و گرنه نرفتن برای جهاد گناه بزرگی است، که مستوجب عذاب الهی خواهد شد.

j.                    تطبیق جهاد و تروریسم از دیدگاه قرآن، تبیین کننده مبانی عقیدتی مقاومت اسلامی

در بیشتر متون فقه و تفسیر، جهاد به «مقاتله العدو» یعنی اقدام به عملیات مسلحانه علیه دشمن تعریف شده، که در فارسی به جنگ تعبیر گردیده است. در قرآن کریم دو عنوان جهاد و قتال بسیار به کار رفته، در حالی که از مجموع آیات شریفه می توان فهمید جهاد نوعی از قتال است که دارای شرایط و خصوصیات محدودکننده است. از سوی دیگر خود جهاد یک مفهوم عام است که بر جهاد با نفس و جهاد با دشمن تقسیم شده است. فقهای شیعه جهاد را به جنگ با دشمن تعریف کرده اند و آن را شامل نبرد مسلحانه داخلى با دشمنان و پیکار خارجی با مشرکان می دانند. (عمید زنجانی، 1377: ج5، ص205).

 آن نوع از جهاد که به قتال با دشمن مربوط است دارای ویژگی تعیین کننده، یعنی؛ انجام فعل به صورت خشونت محور و اقدام مسلحانه می باشد. بنابراین؛ از این جهت با شرط لازم تروریسم یکسان است. اما بدیهی است که خشونت محور بودن اقدام علیه دشمن فقط در زمره اقدامات تروریستی نمی گنجد، زیرا بسیاری از اقدامات خشونت آمیز که در حقوق بین الملل نیز بر آن تصریح شده در مجموعه اقدامات خشونت آمیز مجاز و حتی مشروع قرار گرفته است. برای مثال؛ خشونت علیه متجاوزین به امنیّت و آسایش مردم توسط یک دولت، خشونت و اقدام مسلحانه علیه تجاوز مسلحانه یک دولت دیگر و حتی جنگ غیرمشروع اما مبتنی بر اصول و ضوابط جنگ - منطبق بر حقوق بین المللی جنگ - نیز در زمره اقدامات خشونت آمیز تروریستی قرار نگرفته است. بنابراین خشونت آمیز بودن جهاد صرفاً نشانه ای است که ضرورت بررسی در خصوص تعیین تکلیف رابطه جهاد با اقدام تروریستی را توجیه می نماید و نه بیشتر.

در یک تقسیم بندی کلی جهاد در اسلام بر دو قسم است، الف: جهاد ابتدایی که بنابر نظر عموم فقهای شیعه فقط در زمان امام معصوم (ع) و با امر او انجام شده و غیر مسلمانان را دعوت به اسلام می کند.

ب: جهاد دفاعی که هرگاه مرز و سرحدات یک کشور اسلامی مورد تجاوز قرار بگیرد یا حقوق آنان پایمال شود بر همگان واجب است با هر وسیله دفاعی از آن دفاع نمایند (عمید زنجانی، 1377: ج5، ص205).

قرآن جهاد را در محورهای زیر مجاز شمرده است:

1. آزاد کردن ملت ها و توده های مردمی که آزادی آنها سلب شده است؛ «وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ لِلَّهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَلَا عُدْوَانَ إِلَّا عَلَى الظَّالِمِينَ» (بقره: ۱۹۳) با آنان بجنگيد تا ديگر فتنه‏ اى نباشد و دين مخصوص خدا شود. پس اگر دست برداشتند تجاوز جز بر ستمكاران روا نيست.

گروه های مقاومت اسلامی با تکیه به این آیه قرآن حرکات جهادی انجام می دهند.

 2. رهایی ملت ها و گروه های تحت ستم که توانایی بازستاندن حق خود را ندارند؛ «إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلا فِي الْأَرْضِ وَ جَعَلَ أَهْلَها شِيَعاً يَسْتَضْعِفُ طائِفَةً مِنْهُمْ يُذَبِّحُ أَبْناءَهُمْ وَ يَسْتَحْيِي نِساءَهُمْ إِنَّهُ كانَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ، وَنُريدُ أنْ نَمُنّ عَلَي الّذينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الارْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أئمّْه وَنَجْعَلَهُمُ الْوارِثينَ» (قصص: ۴ و ۵) همانا فرعون در سرزمين (مصر) سركشى كرده و مردم آنجا را فرقه فرقه نموده است، گروهى از آنان را به زبونى و ناتوانى كشانده، پسرانشان را سر مى‌برد و زنانشان را (براى كنيزى) زنده نگه مى‌دارد.به راستى كه او از تبهكاران استو خواستيم بر كساني كه در آن سرزمين فرو دست شده بودند، منّت نهيم و آنان را پيشوايان [مردم‌] گردانيم و ايشان را وارث [زمين‌] كنيم.

آنگونه که می دانیم، امروز مردم برخی کشورها تحت ستم داعشی ها قرار گرفته است، مجاهدان مقاومت اسلامی وظیفه خود می داند، برای نجات مردم ستمدیده، با حرکات جهادی برای رهایی این مردم تمام سعی خور را انجام دهد.

3. کمک و همراهی با نهضت های آزادی بخش و مستضعفانی که در سراسر جهان برای نجات خود از بند استکبار و ستم می جنگند؛ «وَ ما لَکُمْ لا تُقاتِلُونَ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ وَ الْمُسْتَضْعَفینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ الَّذینَ یَقُولُونَ رَبَّنا أَخْرِجْنا مِنْ هذِهِ الْقَرْیَةِ الظَّالِمِ أَهْلُها وَ اجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ وَلِیًّا وَ اجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ نَصیر»( نساء: 75) و شما را چه شده که در راه خدا و مستضعفاناز مردان و زنان و کودکان نمی جنگید، آنان که همواره می گویند: پروردگارا! ما را از این شهر، که اهلش ستمگرند ، بیرون ببر! و از طرف خود، برای ما سرپرستی قرار ده! و از جانب خود ، یار و یاوری برای ما تعیین فرما!

این نوع جهاد وابسته به فعل خشونت محور طرف مقابل و اقدام مقابله به مثل نیست، بلکه جهادگران به صورت ابتدایی و بدون ضرورت منبع تجاوز جنگی وارد جهاد می شوند. در این چارچوب هرچند این نوع جهاد به صراحت از سوی فقهای شیعه صرفاً در زمان حضور امام معصوم (ع) مجاز دانسته شده (عمید زنجانی، 1377: ص325) و بر همین اساس چنین جهادی در زمان فعلی کاملاً منتفی است، با این وجود حتی وجود آن الزاماً ما را به سوی تروریسم رهنمون نمی سازد. زیرا بدبینانه ترین حالت آن است که این نوع جهاد، یک جنگ نامشروع تلقی گردد. در چنین حالتی نیز نمی توان الزاماً جنگ نامشروع را چنانچه مبتنی بر اصول جنگ باشد یک اقدام تروریستی تلقی نمود.

بنابراین؛ صرف نوع جهاد نیز نمی تواند دلیل بر ماهیت آن باشد. لذا؛ نمی توان آن را تروریستی قلمداد کرد.

جهاد دفاعی که وجود آن از سوی فقها به صراحت پذیرفته شده و به علّت اهمیّت آن با وجود ماهیت سیاسی در زمره عبادات قرار گرفته و آیات و روایات زیادی در خصوص آن آمده است، صرفاً از جهت روش و نوع برای مقایسه آن با تروریسم قابلیت بررسی دارد.

در تروریسم «وحشت انگیزی» از طریق عملیات مسلحانه و «خشونت محور بودن» و همچنین «یکی نبودن آماج و هدف و عموماً غیرمرتبط بودن آماج ها با اهداف تروریست ها از معیارهای اساسی است. در حالی که در جهاد مقررات بسیار زیادی وضع شده است که بسیاری از آنها به صراحت بر تفاوت میان  اقدام تروریستی و اقدام مسلحانه مبتنی بر جهاد صحه می گذارد. در این خصوص برخی از مقررات ممنوعه در عملیات مسلحانه جنگی عبارتند از:

1. کشتن دشمن با شکنجه، کشتن پیران، کودکان، گوشه گیران و عبادت کنندگان، کشتن زنان حتی اگر در میدان جنگ باشند، کشتن همراه با هتک حرمت آن ها باشد.

2. از بین بردن ساختمان ها، ابنیه، آبادانی ها و شهرها

3. کشتن افراد غیرنظامی یا افرادی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم در جنگ مشارکت ندارند.

4. کشتن فراریان از مهلکه و یا مجروحان.

5. از بین بردن حیوانات، درختان و باغ ها.

6. استفاده از مواد و سلاح های سمی.

7. کشتن افرادی که خواهان تسلیم هستند و یا امکان اسارت آنان وجود دارد. (عمید زنجانی، 1377: ج 5، ص56).

تروریسم و اقدامات تروریستی الزاماً مبتنی بر دفاع از خود نیست. به بیان دیگر به صورت ضروری واکنشی به منظور بازدارندگی نیست. از سوی دیگر اقدام تروریستی ماهیتاً جنبه غافلگیری دارد. این در حالی است که جهاد دفاعی در درجه اول جنبه تدافعی دارد. یعنی صرفاً واکنشی است در برابر اقدامات خشونت آمیز و مسلحانه یک طرف دیگر، بنابراین؛ تا زمانی که چنین فعلی حادث نشده باشد جهاد دفاعی سالبه به انتفاع موضوع است.

در جهاد دفاعی دعوت قبل از انجام اقدام مسلحانه یک اصل است، یعنی؛ قبل از هرگونه اقدامی لازم است راه حل های توافق بررسی و اعمال گردد، لذا؛ در جهاد اعلام یک اصل اساسی است. بنابراین، فاقد عنصر غافلگیری است.

اقدام تروریستی به جهت وادار کردن طرف مقابل برای تن دادن به خواسته های تروریست ها و یا بازداشتن آنان از انجام مجموعه ای از اقدامات می باشد، در حالی که جهاد دفاعی صرفاً به منظور بازداشتن طرف مقابل از انجام اقدام خشونت آمیز است و تا زمانی که چنین اقدامی حادث نشده باشد. جهادگران دست به سلاح نخواهند برد.

بر این اساس جهاد به پنج نوع کلی تقسیم می شود. (عمید زنجانی، 1377: ج6، صص۳۵۶ - ۳۵۵) که چهار نوع ان در زمره جهاد دفاعی قرار دارد و همگی آنها تأیید کننده دفاعی بودن و بازدارنده بودن جهاد می باشد.

1. جهاد برای حفظ موجودیت اسلام در حالی که دشمنان به سرزمین های اسلامی حمله کرده و آماده سرکوب مسلمانان، استیلای به اسلام و تحکیم سلطه بر مسلمانان باشند و همچنین به دنبال جایگزینی آثار و شعائر خود بر سرزمین های اسلامی برآمده باشند.

2. جهاد برای حفظ دماء و اعراض و اموال مسلمین در برابر دشمن مفسد است.

3. جهاد برای کمک به گروه مسلمانانی که درگیر شده و احتمال شکست آنان می رود و احتمال حاکم شدن کفار بر سرزمین و اعراض آنان وجود دارد.

4. جهاد برای بازگرداندن حاکمیت اسلام به سرزمین های اسلامی که به تصرف دشمن درآمده و به دست کفار افتاده است و اسلام و موجودیت آن بر اثر استیلای کفار از بین رفته است.

جهاد بر خلاف جنگ پدیده ای بین دولتی نمی باشد و یا الزاماً مربوط به عملیات مسلحانه میان دو دولت نیست. بر این اساس میان نهاد اسلامی جهاد و تعریف حقوقی جنگ به معنی رابطه خاص دولت به دولت انطباق کامل وجود ندارد. (عمید زنجانی،  1377: ج5، ص206).

جهاد عملیات مسلحانه ای است که ممکن است میان دولت جهادگر با دولت دشمن باشد که با تعریف حقوقی جنگ همخوانی دارد. ممکن است میان یک دولت با افراد یا گروه ها باشد. ممکن است میان فرد یا گروهی سازماندهی شده یا بدون سازماندهی با افراد یا گروه های دیگر باشد. بنابراین، جنگ چریکی، جنگ آزادیبخش و مواردی از این دست نیز می تواند در زمره جنگ های جهادی قرار گیرد.

در خصوص جهاد مسلمانان و یا گروهی از آنان علیه دولت ستمگر، حضرت امام خمینی(ره) دیدگاهی متفاوت دارند. ایشان استراتژی جنگ مسلحانه با دولت به ظاهر مسلمان حاکم بر سرزمین های اسلامی را مورد استفاده قرار ندارد و همواره بر جنگ نرم علیه دولت ستمگر حاکم بر سرزمین های مسلمانان تأکید داشتند. به همین جهت در انقلاب اسلامی و دوران قبل از آن ایشان انجام اقدامات مسلحانه و یا استفاده از استراتژی های جنگ چریکی یا جنگ آزادیبخش علیه دولت استبدادی را مورد توجه و تکریم قرار ندادند و در دوران انقلاب اسلامی به رهبری خودشان نیز چنین استراتژی را هیچ گاه در متن مبارزاتی خود وارد نکردند.

در خصوص سلسله مراتب و فرماندهی در جهاد میان فقهای شیعه اجماع نظر قاطع وجود ندارد. برخی معتقد هستند جهاد نیاز به اذن امام معصوم (ع) در زمان حضور ایشان و یا اجازه فقیه جامع الشرایط در عصر غیبت دارد و برخی معتقد هستند چنین اجازه ای برای جهاد دفاعی لازم نیست و جهاد با وجود فرد با کفایتی که توسط خود رزمندگان انتخاب می گردد، واجب می شود. (نجفی،  1363: ج2، ص3).

از سوی دیگر همانطور که قبلاً نیز توضیح داده شد، جهاد ابتدایی بر اساس رأی اکثر فقهای شیعه همچنین حضرت امام خمینی(ره) صرفاً با حکم امام معصوم(ع) جایز است. بنابراین فرماندهی مستقیم و یا منصوب از سوی ایشان را به طور ضروری نیاز دارد.

در یک جمع بندی پیرامون مرز میان جهاد و تروریسم می توان گفت، جهاد در روش، در انواع و در ماهیت هیچ گونه سنخیتی با تروریسم و اقدامات تروریستی ندارد.

خصوصیات اصلی جهاد را می توان به صورت زیر فهرست کرد:

1. اقدام مسلحانه خشونت محور.

2.  اقدام مسلحانه دفاعی و بازدارنده در برابر اقدامات مسلحانه دشمن.

3. آماج و قلمرو آن مربوط به کسانی است که به طور مستقیم خود را در جنگ با مسلمان قرار داده و یا در جنگ با مسلمانان دارای نفوذ و تأثیر می باشند. بنابراین آماج و هدف دقیقاً یکی است.

4. با مبنا قرار دادن دعوت، اصل بر جلوگیری از خشونت و جنگ تا سرحد امکان می باشد.

 5. بر روش ها و سلاح های متعارف متکی است.

جهادگران در دو صورت می توانند قواعد و روش های متعارف جهاد را به طور موقت کنار بگذارند. در درجه اول در صورت ضرورت یافتن اقدام تلافی جویانه در اسلام که تحت عنوان «انباذ» (انفال: ۵۸) آمده است. در این چارچوب جهاد با کسانی که خود را تابع مقررات و تعهدات ندانسته و به جای الزام و احترام به تعهدات و قراردادهای دوجانبه و یا بین المللی از آن عدول می نمایند.

این نوع جهاد با اقدامات تلافی جویانه که در حقوق بین الملل نیز آمده شباهت دارد. در این چارچوب اقدامات تلافی جویانه عبارتست از: «اعمال فشاری که خارج از قواعد معمول حقوق بین المللی توسط یک دولت علیه دولت دیگر اعمال می گردد. چنین اعمال فشاری به دنبال اقدامات غیرمشروع دولت مقابل در نقض تعهدات بین المللی صورت می پذیرد و هدف آن وادار کردن دولت خاطی به پذیرش تعهدات و قراردادهای متقابل است».

در اینجا روش ها و ماهیت جهاد با موارد قبلی تفاوتی ندارد، اما جهاد صرفاً در برابر اقدام خشونت آمیز طرف مقابل انجام نمی شود. بلکه ممکن است به منظور وادار کردن طرف مقابل به پذیرش تعهدات، اعمال خشونت روا داشته شود. البته به صورت موقتی تا اینکه طرف مقابل به تعهدات خود پاییند گردد. (عمید زنجانی،  1377: ج5 ، ص217).

نوع دیگر، «اقدام مقابله به مثل» است. مشروعیت مقابله به مثل در عملیات رزمی و مسلحانه جهاد، بنا بر نص صریح قرآن؛ « الشَّهْرُ الْحَرامُ بِالشَّهْرِ الْحَرامِ وَ الْحُرُماتُ قِصاصٌ فَمَنِ اعْتَدى عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى عَلَیْکُمْ وَ اتَّقُوا اللّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللّهَ مَعَ الْمُتَّقینَ» (بقره: ۱۹۴) ماه حرام، در برابر ماه حرام! و تمام حرام ها، (قابل) قصاص است. و هر کس به شما تجاوز کرد، همانند آن بر او تعدى کنید! و از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید (و زیاده روى ننمایید) و بدانید خدا با پرهیزگاران است! مورد اتفاق همه فقها است. این نوع اقدامات از لحاظ حقوق بین الملل نیز پذیرفتنی است.

در قرآن بر اقدام تلافی جویانه و مقابله به مثل به طور کامل و دقیق به حد و میزان اقداماتی که انجام گرفته، تأکید شده است. بنابراین اقدامات تلافی جویانه ضمن آنکه از جهت حدود و شرایط نباید بیشتر از حد اقدامات طرف مقابل باشد، بلکه باید به محض توقف چنین اقداماتی از سوی دشمن، اقدامات مقابله به مثل جهادگران نیز متوقف شود.

بر این اساس می توان نتیجه گرفت جهادگران به منظور بازداشتن دشمن از انجام اعمال غیرمتعارف به صورت موقت و اضطراری می توانند همان اعمالی را انجام دهند که دشمن انجام می دهد. چنین اقداماتی در کل تمامی معیارهای اساسی جهاد را در روش، ماهیت و نوع تحت الشعاع قرار داده و خدشه دار می نماید. بنابراین اصل شدن آن باعث تغییر ماهیت جنگ جهادی به جنگ های غیر جهادی خواهد گردید.

همانطور که در بخش محاربه توضیح داده شد، قلمرو مبارزه با محاربه از نظر برخی فقها دارالاسلام و از نظر برخی دیگر بدون محوریت جغرافیایی است، در حالی که آماج محاربه، مطلق مردم اعم از مسلمان و غیرمسلمان در نظر گرفته شده است. در این چارچوب جنگ با محاربان و بغاه در چارچوب جنگ با مفسدین فی الارض آمده است که خود یکی از انواع جهاد به شمار می رود؛ «وَ إِنْ طائِفَتانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُما فَإِنْ بَغَتْ إِحْداهُما عَلَى الْأُخْرى فَقاتِلُوا الَّتِی تَبْغِی حَتّى تَفِیءَ إِلى أَمْرِ اللّهِ فَإِنْ فاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُما بِالْعَدْلِ وَ أَقْسِطُوا إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ» (حجرات: ۹) و هر گاه دو گروه از مؤمنان با هم به نزاع و جنگ پردازند، آنها را آشتى دهید؛ و اگر یکى از آن دو بر دیگرى تجاوز کند، با گروه متجاوز پیکار کنید تا به فرمان خدا باز گردند. و هر گاه بازگشت (و زمینه صلح فراهم شد)، در میان آن دو به عدالت صلح برقرار سازید، و عدالت پیشه کنید که خداوند عدالت پیشه گان را دوست مى دارد.

قانون مجازات اسلامی ماده ۱۸۴ نیز هر فرد یا گروهی که برای مبارزه با محاربان و از بین بردن فساد در زمین به اسلحه دست می برد، را محارب نمی داند. بنابراین؛ می توان به این نتیجه نزدیک شد که از نظر اسلام مبارزه با وحشت انگیزی و اقدامات خشونت آمیز علیه امّت و دولت اسلامی خود یک فریضه و عبادت محسوب شده و در زمره جهاد در راه خدا می تواند قرار گیرد.

آیت الله خامنه ای نیز در همین خصوص تأکید دارند که مبارزه با تروریسم و ناامنی فضای زندگی انسان ها یک مبارزه واجب و لازم و یک جهاد است و  معتقد هستند هر کسی بتواند در این مبارزه شرکت کند باید این کار را بکند (سخنرانی آیت الله خامنه‌ای  4/7/1380 ).

k.                  یافته های تحقیق

از آنجا که هدف اصلی مجاهدان مقاومت اسلامی رهایی ملت و مردم تحت ستمی است که توانایی بازستاندن حق خود را ندارند، اعمال این گروه ها نوعی جهاد است؛ از دیدگاه قرآن درباره مرز میان جهاد و تروریسم می توان گفت: جهاد در روش، در انواع و در ماهیت هیچ گونه سنخیتی با تروریسم و اقدامات تروریستی ندارد.

در تروریسم «وحشت انگیزی» از طریق عملیات مسلحانه و «خشونت محور بودن» و همچنین «یکی نبودن آماج و هدف و عموماً غیرمرتبط بودن آماج با اهداف تروریست ها از معیارهای اساسی است. درحالی که در قرآن برای جهاد مقررات بسیار زیادی وضع شده است که بسیاری از آنها به صراحت بر تفاوت میان  اقدام تروریستی و اقدام مسلحانه مبتنی بر جهاد صحه می گذارد.

با توجه به آیات قرآن تروریسم و اقدامات تروریستی الزاماً مبتنی بر دفاع از خود نیست. به بیان دیگر به صورت ضروری واکنشی به منظور بازدارندگی ندارد. از سوی دیگر اقدام تروریستی ماهیتاً جنبه غافلگیری دارد. این در حالی است که جهاد دفاعی در درجه اول جنبه تدافعی دارد. یعنی؛ صرفاً واکنشی است در برابر اقدامات خشونت آمیز و مسلحانه یک طرف دیگر، بنابراین تا زمانی که چنین فعلی حادث نشده باشد، جهاد دفاعی سالبه به انتفاع موضوع است.

بنابراین، عملیات مجاهدان مقاومت های اسلامی، جهاد است و در روش و ماهیت هیچ گونه سنخیتی با تروریسم و اقدامات تروریستی ندارد.

l.                    منابع

1. ترمذی، محمد بن عیسی بن سوره ترمذی (1387). سنن الترمذی. قم: انتشارات اسلامی.

2. خانبانی، پریسا (1383). ضوابط حقوق بشری مبارزه با تروریسم بین المللی. تهران: انتشارات دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی.

3. خميني، روح الله (1362). تحریر الوسیله. تهران: نشر مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني، 1362. 4.دعموش عاملی، علی (1382). دائره المعارف اطلاعات و امنیت در آثار و متون اسلامی. ترجمه غلامحسین باقری و رضا گرمابدری، تهران:  انتشارات دانشگاه امام حسین(ع).

5. راغب اصفهانی، حسین بن محمد(1407). مفردات. بیروت: نشر دار الفکر.

6. سليمان بن اشعث بن اسحق سجستاني(1382). سنن ابي داود، تهران: انتشارات انصاریان.

7. سیاح، احمد (1382). فرهنگ بزرگ جامع نوین اسلام. تهران: انتشارات اسلام.

8. شکوری، ابوالفضل (1377). فقه سیاسی اسلام. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.

9. عبد الله خانی، (1386). تروریسم شناسی. تهران: موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات.

10. عمید زنجانی، عباسعلی (1377). فقه سیاسی. اتهران: میرکبیر.

11. قرآن (1338). ترجمه الهی قمشه ای. تهران: سازمان چاپ و انتشارات علمی.

12. قرشی، علی اکبر (1384). قاموس قرآن. تهران: دارالکتب الاسلامیه.

13. لوئیس معلوف (1377). المنجد، ترجمه مصطفی رحیمی، تهران: انتشارات صبا.

14. معین، محمد (1386). فرهنگ معين. تهران: نشر امیرکبیر.

15. میرزایی، نجفعلی (1376). فرهنگ اصطلاحات معاصر. قم: انتشارات دارالاغتصام.

16. نجفی، محمد حسن (1363). جواهرالکلام. تحقیق عباس القوچانی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.